Column: Opinie: De Gouden Eeuw van de Vrijheid?

Kees van Veluw

Tom Middendorp

Op Zondag 18 mei 2025 hield Tom Middendorp, tot 2017 Commandant der Nederlandse Strijdkrachten en gewerkt en gevochten in Uruzgan, een interactieve lezing in de Vredebergkerk in Oosterbeek over Vrede en vooral over hoe we dat in de toekomst kunnen behouden.

Bedreigingen voor de Vrede

Tom Middendorp is een generaal buiten dienst, dus niet zomaar iemand. Hij weet waar hij over praat. Hij hield dan ook een sterk en overtuigend betoog en toch kies ik voor een andere strategie. Ik leg graag uit waarom. Maar eerst in het kort het betoog van ‘Generaal Tom’.

Tom: ‘We leven in de Gouden Eeuw van de Vrijheid’. Al 80 jaar hebben we geen oorlog in Europa. Maar er zijn wel verstoringen die nu de vrede bedreigen’. Tom noemde er vier:

‘Ten eerste is een grote toename van de wereldbevolking en dat vraag dus om meer grondstoffen zoals water, voedsel, energie, aardolie en metalen voor allerlei producten en die groter wordende vraag brengt spanningen met zich mee. Ten tweede worden de grondstoffen ook steeds schaarser; dus er is meer vraag naar minder grondstoffen. Ten derde verandert het klimaat en dat is een grote bedreiging bijvoorbeeld voor de hoeveelheid water dat nodig is voor de landbouw. Veel gebieden verdrogen en dan gaan mensen migreren en dat geeft spanningen en dan als vierde verstoring; de grote geopolitieke verdeeldheid waarin machtsblokken als de VS, China en Europa concurreren om grondstoffen. Al deze verstoring bedreigen de Vrede in Europa’.

Een Generaal tegen klimaatsverandering

Het is opmerkelijk dat een Generaal zegt dat klimaatverandering een bron van oorlog is. Dat de klimaatverandering in Afrika tot armoede en migratie en conflicten leidt is duidelijk maar ook in bijvoorbeeld Uruzgan, waar Tom bevelhebber is geweest. Tom vertelde dat het tekort aan water, dat veroorzaakt is door klimaatverandering, in het Chora district in Uruzgan een belangrijke rol speelde in het conflict. De Taliban bepaalde hoe het beschikbare water in het gebied, nodig om voedsel te verbouwen, verdeeld werd onder boeren. Toen de Taliban verslagen was zaten de boeren met hun handen in het haar want hoe werd het water nu verdeeld? Het conflict leek voor buitenstaanders opgelost maar voor de Afghaanse boeren nog lang niet. En het conflict bleef doorsmeulen.

Dat een generaal zegt dat klimaatverandering een bron van oorlog kan zijn, werd in militaire kringen niet direct geaccepteerd. Hij werd er zelfs een beetje om uitgelachen maar Tom onderbouwde zijn visie met het schrijven van de boeken ‘Klimaatgeneraal’ en ‘De Vredesparadox’ en dat werd uiteindelijk wel opgenomen in de visie van de NAVO. Tom is nu trekker van het International Military Council on Climate and Security (IMCCS), een denktank van o.a. militairen die oplossingen zoeken voor de militaire conflicten veroorzaakt door klimaatverandering. Dat is uniek!

Weerbaar worden

Tom: ‘We moeten ons weerbaarder maken om al deze vier verstoringen tegen te gaan en de vrede te bewaren in Europa’. Ook daar heeft Tom drie grote strategieën voor. Ten eerste moet Europa onafhankelijker worden van de VS en China voor allerlei grondstoffen. Ten tweede zullen we veel meer grondstoffen moeten recyclen zodat we ze niet elke keer weer ergens buiten Europa moeten kopen. Tom wist zelfs dat maar 7% van alle grondstoffen gerecycled wordt en dat moet veranderen. En een derde manier om weerbaarder te worden is een verandering van gedrag; we moeten gewoon eens wat aardiger voor elkaar zijn, maar ook veel minder consumeren en veel meer met elkaar samenwerken.

Balans tussen Soft en Hard Power

Klimaatverandering raakt iedereen op de hele wereld en dus is samenwerking in nieuwe organisaties hard nodig. De EU zou dat prima kunnen en daar werkt Tom hard aan. Hij lobbyt met de IMCCS in Brussel om de NAVO en de EU op andere strategieën uit te laten komen en zoals hij zegt met een goede mix van Soft en Hard Power conflicten in de wereld bij de kern aan te pakken. Met Soft power bedoelt Tom o.a. de ontwikkelingssamenwerking en met de Hard power, niet alleen het militair ingrijpen als dat nodig is maar ook de afschrikking door de grote vernietigingskracht van kernwapens. Dat is essentieel om de Vrede te bewaren. Dat is de afgelopen 80 jaar allemaal goed gegaan en heeft de Vrede in Europa gewaarborgd. Maar nu is, vooral door de klimaatsverandering, die strategie aan verandering toe.

Vragen uit de zaal

Er kwam een vraag uit de zaal: ‘Komt er een derde wereldoorlog?’

Tom: ‘Ik denk van niet omdat alle grote machten in de wereld weten dat als er een kernoorlog komt iedereen daar de dupe van wordt, maar je weet maar nooit!’

Een andere mevrouw vraagt: ‘Ik voel me zo machteloos met al die grote problemen, wat kan ik doen?’ Tom antwoorde: ‘We moeten werken aan gemeenschapszin, het is prachtig dat 50% van de Nederlanders aan vrijwilligerswerk doet, we zouden veel meer met elkaar op moeten trekken om het populisme te bestrijden!’ De vrouw antwoord: ‘Als ik dat doe hoor ik allemaal complottheorieën, daar krijg ik geen verbinding mee!’ Tom: ‘Dan moet je mensen zoeken om je heen die wel willen samenwerken.’

Ik vroeg hem: ‘Als je kijkt naar de geschiedenis dan zie je dat geweld nooit echt de problemen oplost. Kan je ook zonder geweld of zonder dreiging van geweld de oorlogsdreiging afwenden?’ Tom gelooft daar niet in. Hij zei: ‘Geweld zit nu eenmaal in de mens’. Ik zou te idealistisch zijn.

Omslagpunt

Toen was hij me kwijt. Toen dacht ik: ‘Ja, je analyse is prima maar je oplossingen kunnen beter’. Ik wil wél leren van de geschiedenis en oplossingen zoeken die geen geweld nodig hebben. In 1984 heb ik dienst geweigerd en mijn vervangende dienst heb ik gebruikt om geweldloze weerbaarheidstrainingen te organiseren samen met Harky Klinefelter. Harky was de campagneleider van Martin Luther King, die met zijn geweldloze weerbaarheidscampagnes het racisme in de VS voor een groot deel oploste. Er zijn in de geschiedenis nog veel meer grote leiders geweest die met geweldloze weerbaarheid conflicten opgelost hebben zoals Mahatma Ghandi in India. Nelson Mandela was ook een groot voorstander van geweldloze weerbaarheid. Of de Dalai Lama of, in de huidige tijd, Greta Thunberg of nog dichter bij huis: de demonstratie tegen de genocide op de Palestijnen afgelopen Zaterdag (17 mei) met 1000.000 demonstranten.

Of neem de sancties tegen Rusland of nu de discussie om volgend jaar Israël niet mee te laten doen aan het Eurovisie Songfestival. Economische sancties, geweldloos demonsteren, brieven schrijven zoals Amnesty International dat doet, mensen aanspreken op hun compassie en empathie; er zijn nog zoveel onontwikkelde manieren van geweldloze weerbaarheid, waarom worden die niet gebruikt om oorlogen te voorkomen?

Waarom denken we dat alleen door geweld of dreiging met geweld we oorlogen kunnen voorkomen? Waarom breiden we de sancties tegen Rusland niet uit? Ik zit liever een paar maanden in de kou dan dat mijn 3 zonen en 2 schoondochters het leger in moeten met de kans om in een lijkzak terug te komen naar Nederland. Waarom 800 miljard euro vrijmaken voor ‘ReArm Europe’? Waarom niet een 200 miljard euro bestemmen voor het ontwikkelen van geweldloze weerbaarheid, met andere woorden; de Soft Power? Waarom alleen vertrouwen op ‘Geweld zit nu eenmaal in de mens’. Waarom is er geen vertrouwen op het feit dat er in mensen ook liefde en empathie zit? Ik ben niet op aarde om geweld te gebruiken. Ik ben op aarde om die beter door te geven aan de volgende generatie. Zonder geweld!

Leren van de geschiedenis

In April dit jaar was ik met mijn zoon op de D-day stranden van Normandië om musea en begraafplaatsen te bezoeken. De ongelooflijke angst en ellende van de soldaten aan beide kanten zijn niet te begrijpen. En dat de ervaringen van de overlevenden (ook van beide kanten) tot in de tweede generatie doorwerken en nog steeds trauma’s geven is een zware last om mee te leven. De verhalen van gewone mensen over de Tweede Wereldoorlog komen nu pas echt los. De verschrikkingen die zij meegemaakt hebben worden nu pas verteld.

Het verhaal van Esther en Betje Cohen, twee joodse vrouwen uit Renkum die geen onderdak konden vinden in het dorp en uit pure wanhoop zich op 23 april 1943 hebben verdronken in de Rijn, verbonden aan elkaar met een lint van wanhoop, heeft mij erg aangegrepen. Of het verhaal opgeschreven door Femmetje de Wind over de joodse vrouw Elly Blocq. Elly heeft eerst in kamp Vught gevangen gezeten, is toen naar Auschwitz gestuurd, heeft daar mensonterende tijden beleefd en is toch door toeval levend terug gekomen. Je zal maar eens als Oekraïner achtervolgt worden door een Russische drone die zich op een gegeven moment boven op je stort en dan ontploft.

De menselijke ellende, de onmogelijke dilemma’s, de verwoesting van levens die doorwerken tot de tweede generatie, de verschrikkelijke vernieling van steden; is dat het allemaal een oorlog waard?

Geweldloos!

Geweldloze weerbaarheid, geweldloze communicatie, geweldloos onderhandelen, het ontwikkelen van empathie, het ontwikkelen van intuïtie; het kan allemaal. Er zijn al genoeg experts die deze vredelievende strategieën ontwikkeld hebben zoals Gene Sharp, Marshall Rosenberg, Desmond Tutu, Lech Walesa, Albert Einstein, Albert Schweitzer enz. Op de lagere school zou dat een verplicht vak moeten worden.

De Gouden Eeuw van de Vrijheid?

Het is waar dat we de afgelopen 80 jaar vrij zijn geweest van fysieke oorlogen in Europa (als we even de Balkan oorlog en nu de oorlog in Oekraïne niet meerekenen; die liggen toch ver weg van West Europa). Maar de afgelopen 80 jaar is er wel een oorlog tegen de natuur, tegen dieren, tegen de bodem en tegen een eerlijke verdeling van bronnen in de rest van de wereld gevoerd. Het verschil tussen arm en rijk is nog nooit zo groot geweest als nu. Na de val van de Berlijnse muur in 1989 heeft het kapitalisme enorm om zich heen gegrepen. We waren toch de morele winnaar en het communisme van Rusland heeft toch geen stand gehouden? Het kapitalisme vierde hoogtij in West Europa en de VS en de uitbuiting van de natuur, de jacht op grondstoffen over de hele wereld en de enorme nadruk op economische groei heeft ons geleid naar het wereld ontwrichtende klimaatprobleem, naar grote emigratie stromen van het arme Zuiden naar het rijke Noorden, naar hongersnoden in Afrikaanse landen als Congo, Sierra Leone, Ethiopie, Soedan en Somalië. Ik herinner me nog een poster uit 1984 van Loesje: ‘Wanneer is de economie nou eindelijk eens volwassen’?

En niet alleen de natuur wordt uitgebuit door het kapitalisme, ook de gewone mensen zijn slachtoffer. Het verschil tussen arm en rijk is juist in de laatste 20 jaar enorm vergroot. Oxfam Novib rekende uit dat de rijkste 1 procent van de Nederlandse huishoudens bijna een kwart van al het vermogen bezit. Op wereld niveau is de ongelijkheid nog veel erger: De rijkste 1% van de wereld bezit meer vermogen dan 95% van de wereldbevolking.

In een erg negatieve bui denk ik ook wel eens dat het kapitalisme ons naar een oorlog toe drijft omdat een oorlog zorgt voor een reset van de economie. Na een oorlog kan de economie weer op nieuw gaan groeien.

Geen geweld tegen mensen en natuur.

De natuur probeert de onevenwichtigheid te corrigeren met klimaatverandering. We moeten ons realiseren dat de natuur prima kan bestaan zonder mensen, andersom niet; wij zijn totaal afhankelijk van de natuur. En de grote ongelijkheid tussen arm en rijk is een voedingsbodem voor het populisme. Ik denk dat we om deze twee problemen op te lossen radicaal anders moeten gaan leven. Iets wat Tom ook als oplossing ziet. Wat het klimaat betreft wordt dat door alle grote internationale organisaties ook gezegd: het moet radicaal anders. En het populisme werkt alleen maar naar nog meer polarisatie en ik zie geen oplossingen komen van de Trumps, de Wilders, de Poetins en de Orbans in deze wereld.

Geweldloosheid is het enig goede antwoord. Dat zit ook in ons. Dat is ook een realiteit. De Soft Power ontwikkelen. Geen geweld meer tegen elkaar en tegen de natuur.

Ik dank Tom Middendorp voor het aanscherpen van mijn realisme!

Kees van Veluw

Kees heeft jaren columns geschreven voor het huisblad van de WUR (Resource) en voor Ekoland (het blad voor de biologische landbouwsector). Kees woont nu al 25 jaar naar volle tevredenheid in Renkum, is actief in het Dorpsplatform Renkum Heelsum en bij Boerderij Veld en Beek. Hij wil graag schrijven over Renkumse zaken, maar ook over het leven algemeen.

Op Renkum Nieuws kan dat en Kees gaat op regelmatige basis een column schrijven.

Lees ook

Column: Te koop: Eieren met anti-aanbaklaag!

♦♦♦

Blijf op de hoogte via Facebook, Instagram, X, Bluesky of via de nieuwsbrief, inschrijven kan ook onderaan deze pagina.
Lokaal (pers)bericht of evenement insturen? Dat kan via [email protected]

Renkum.nieuws.nl richt zich op berichtgeving op lokaal niveau. Onze bezoekersaantallen blijven stijgen, wat onder andere goed is voor de zichtbaarheid van onze adverteerders. Wil jij je naamsbekendheid vergroten?

Wij denken graag met je mee om de reclame-euro zo optimaal mogelijk te besteden. Door lokaal te adverteren op Renkum Nieuws tegen een concurrerende prijs! Neem contact op met Dolf Verschuren via de telefoon: 06 – 4025 3846 of mail: [email protected].

De nieuwsredactie is te bereiken via [email protected].