Arts Arno Bisschop: Het onbesproken leed van onze prestatiemaatschappij

Binnen de crisispsychiatrie zie ik over het algemeen mensen met een lage sociale economische status, die niet of nauwelijks een opleiding hebben of Nederlands spreken, die weinig geld en/of een slechte huisvesting hebben, soms onverzekerd zijn en niet terug kunnen vallen op een groot sociaal netwerk.

Dat is de grootste groep die ik hier tegenkom, een groep die misschien wel meer lijkt op een doorsnede van de maatschappij dan dat veel van mijn vrienden en collega’s dat doen. Een belangrijke eye opener .

Dit wil echter niet zeggen dat je mensen zoals jij en ik niet bij de crisisdienst ziet. Zo komen hier ook jongeren die studeren en niet meer om kunnen gaan met de druk. Op papier is er met hen niet zoveel aan de hand: ze zien er goed uit, doen een studie, hebben geld, maar ervaren zoveel maatschappelijke druk, dat ze een einde aan hun leven willen maken. Ik heb onlangs een jongen die in zijn twintiger jaren zit bij ons aan tafel gehad, die een studie heeft gedaan en uit een goed gezin komt met lieve ouders en een broer.

Op het eerste oog is er niets met hem aan de hand. Maar de jongen ervoer zo’n leegte in zijn leven, dat hij met een mes en een afscheidsbrief in bad is gaan zitten. Hij heeft zichzelf uiteindelijk niets aangedaan, maar wat speelt daar dan? Zo’n jongen zit niet in de schuldsanering, is gewoon verzekerd, maar ervaart wel druk vanuit zijn omgeving. Hij denkt dat hij niets waard is. Dit is de andere kant van de medaille, van onze welvaartsmaatschappij.

Een paar weken geleden ontmoette ik een keurige man in pak uit het Gooi, goede carrière bij een grote corporatie, getrouwd en twee kinderen. Hij zat in de wachtkamer te huilen in het bijzijn van zijn ouders. Hij had zich gemeld met suïcidale gedachtes. Ik was benieuwd wat er aan de hand was. Hij had een affaire gehad die zijn jarenlange huwelijk op het spel had gezet. Zijn vrouw was erachter gekomen en heeft hem direct uit huis gezet. Zo’n man komt in een enorme identiteitscrisis. Waarom? Ik denk omdat hij jarenlang iets aan het worden is, wat hij in essentie niet is.

Ik zag een hele zachte man tegenover mij zitten. Een man die vertelt dat hij al vijftig jaar niet eerlijk heeft geuit hoe hij zich voelt en wat hij precies wil. Een man die doodsbang is om zijn baan kwijt te raken en grote financiële problemen heeft, maar altijd hard zijn best heeft gedaan om ervoor te zorgen dat het plaatje klopt.

Wat leggen we toch een druk op elkaar, een druk die mensen eruit duwt. Dat zie je heel duidelijk bij daklozen of mensen die aan de drugs gaan. Maar er is ook een groep, zoals deze man, waar je het niet aan ziet, maar waar wel van alles aan de hand is. We hebben een prestatiemaatschappij gecreëerd, maar zijn daarmee ook een ongelukkige maatschappij aan het creëren.

Ik zie een andere man, een man die gewoon ten einde raad is, en niet weet wat hij moet doen. Hij ziet zijn kinderen niet meer, moet op een kamer wonen en weet niet of hij verder wilt leven op deze manier, maar jeetje, wat gaat het goed aan de buitenkant. Ik heb altijd geweten dat het zo werkt; dat het echt niet zo is dat als iets er fantastisch of succesvol uitziet, dat het ook goed gaat met deze persoon. Maar dat het zo schrijnend is: een man van ruim 50 jaar oud die als een zevenjarig jochie tegenover je zit. Hij durf niet eens meer alleen naar bed. Dit is een man die een positie heeft, die een rolmodel is voor mensen en dus ook een impact op anderen heeft.

Ik zie het als mijn missie om impact te maken op mensen die een impact maken. Als je deze mensen kunt aanzetten om anders te gaan kijken naar zichzelf en anders in het leven te gaan staan, bieden ze daarmee een reflectie naar de mensen die ze onder zich hebben. Zoals ik al eerder schreef: er speelt een hoop achter gesloten voordeuren.

Er is veel meer onbesproken leed wat we niet perse (willen) zien, maar wel om ons heen rondloopt. Deze mensen vallen ook onder de psychiatrie, maar dat noemen we niet zo. Maar als jij suïcidale gedachtes hebt, dan heet dat psychiatrie en niet iets anders. Mensen communiceren niet dat de druk te hoog is, daar heb ik me ook schuldig aan gemaakt. Altijd maar meer en meer, je laten voeden door je status, je volledig identificeren aan je baan, waardoor we verharden.

Dit gebeurt niet alleen in de corporatie wereld, maar zeker ook in de medische wereld. Het doet me denken: wat zou er schuilgaan achter de ‘harde’ presentatie van sommige medisch specialisten die ik in mijn carrière tegenkwam, die net als die man uit het Gooi wellicht iets proberen te worden, wat ze in essentie niet zijn? De balans tussen de autonomie van de mens en het systeem is zoekgeraakt. Hoe gaan we die weer terugvinden?